Emtia Nedir?

Emtia kelimesinin kökeni Arapçaya dayanır. “amita” Türkçe anlamıyla “ticari mallar” kökünden alınır. Aynı zamanda emtia Arapçada mt kökünden gelen “mata” sözcüğünün de çoğuludur. Ekonomik olarak anlamıyla ilk kez 1600’lü yıllarda kullanılsa da “mata” sözcüğünün ilk kullanımı 1300’lü yılların da öncesine dayanır.

Arapçada “mata” sözcüğünün Türkçe karşılığı “kullanım eşyası, alınıp satılan şey” şeklindedir. Mata sözcüğünün kullanıldığı ilk kaynak ise “Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı” adlı eser olarak bilinir. Amita sözcüğünün geçtiği ilk kaynaksa Ömer Lütfi Barkan’ın yapmış olduğu çalışmadır.

Emtia yatırımı yapmak amacıyla borsalar, forex şirketleri ve VIOP hesapları kullanılır. Yatırım için yapılması gereken ilk işlem, yatırımın sebebi belirlenerek uygun olan yolu seçmektir. VIOP hesapları kullanılarak türev ürünler aracılığı ile emtia alımı gerçekleşir. Emtia kontratları alınır. Belli tarihleri bulunan bu kontratlar emtia satmak veya satın almak üzere yapılan anlaşmaları içerir. VIOP üyesi olan kurumlardan hesap açılarak söz konusu kontratlar alınıp satılabilir.

Emtia fonları kullanılarak piyasa yapıcılar aracılığıyla alım yapılır. Söz konusu fonlar emtia grubundan oluşan bir portföye sahiptir. Fonlara yatırım yapılması dahilinde dolaylı yoldan emtia piyasasına giriş yapılabilir.

Bazı ülkelerde bulunan emtia borsaları sayesinde yatırımcılar emtiaları doğrudan alım yapar. Borsalar üzerinden emtia alım satımı yapılabilir. Bazı ülkelerde borsa üzerinden emtia alım satımı işlemleri sınırlıdır. Bazı yatırımcılar emtia alım satımı yapmak amacıyla taşıma ve depolama maliyetlerini üstlerine alır. Buna fiziki alım satım denir. Fiziki alım ve satımda somut olarak bir ürün alınır ve yatırımcı tarafından fiziksel olarak saklanır.

Emtia çeşitlerinin alt grupları bulunur. En çok tercih edilen emtia çeşitleri şunlardır.

• Değerli madenler: Bu kategoride en çok altın, gümüş, platin ve paladyum tercih edilir. Altın en çok işlem gören madendir. Gümüş ise düşük fiyatı ile farklı grupları toplar. Platin ile paladyum birlikte hareket eder.
• Sanayi ürünleri: Sıklıkla kullanılan metalleri içeren bir kategoridir. Alüminyum, bakır, nikel, çelik, demir başlıca tercih edilen metal grubudur. Uzun vadede kar getirir. Sanayi yatırımları, büyük yatırımcılar tarafından tercih edilir.
• Tarım ürünleri: Tıpkı sanayi ürünleri gibi tarım ürünleri de uzun vadede kar getirir. Tarım ürünleri, küresel pazarda da oldukça yoğun tüketilen buğday, pamuk, kakao, kahve, pirinç, şeker gibi ürünleri içerir.
• Enerji kolları: Oldukça işlem gören ürünler içeren bir alt koldur. Ham petrol, doğal gaz, kalorifer yakıtı, benzin gibi ham maddelerden oluşur. Özellikle de petrol tercih edilir.
• Diğerleri: Küresel pazarın yanı sıra bölgesel olarak yoğunluk gösteren ürünleri içerir. Ormancılık, kimyasallar bu grubun içerisine dahil edilir.

Emtia hisseleri ticaret ortamında en çok işlem gören ham maddelerdir. En çok işlem gören ürünlere yatırım yapılır ve daha çok kar oranı elde edilir. En çok tercih edilen ürünlere yatırım yapılmasının sebebi daha az risk almaktır.

Az riske sahip emtia hisseleri daha az kazanç getirir. Özellikle tarım ürünlerinin maliyetinin düşük olması ve piyasadaki dalgalanmalardan minimum seviyede etkilenmesi, yatırım yapılan diğer hisselere göre daha düşük kazanç getirir. Altın ve petrol çizgileri birbirine paralel olarak ilerlediği için yatırımcılar ikisini beraber satın alır. Pratik olarak yükselişte olan hisseye yatırım yapılır.

Emtia hisseleri, aşağıdaki gibi liste halinde belirlenir.

• Enerji kollarında bulunan ürünlerden brent petrol ve ham petrol (Daha çok brent petrol tercih edilir)
• Değerli madenler arasından altın
• Tarım ürünleri hisseleri arasından en çok pamuk ve buğday

Türkiye’de emtia borsaları Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Odalar ve Borsalar Kanununa bağlıdır. Bu kurumlardan emtia alınabilir. Öncelikle aşağıdaki şekilde kayıt oluşturulur.

• Borsaların bağlı olarak kurulmuş kurum veya kuruluşlara müracaat edilir.
• Söz konusu yerlerde kayıt oluşturulur.
• Kayıt oluşmasının ardından borsalar aracılığıyla emtia alım-satımı gerçekleşir.

Emtia borsalarının yanı sıra emtia alım-satımı yapmak amacıyla bankalara başvuru yapılabilir.

Bankalardan emtia alınabilmesi adına açılımı “Elektronik Ürün Senedi” olan ELÜS hesabı açılır. ELÜS hesabının yanı sıra “Türkiye Ürün İhtisas Borsası” anlamına gelen TÜRİB şubelerine gidip gerçek kişi olarak kayıt yapmak mümkündür. Kayıt işlemleri için en yakın banka veya TÜRİB şubelerine gidilir. Müşterisi olan bankadan ELÜS hesabı açmak için dijital banka uygulamaları veya bankalara ait web siteleri kullanılır.

Emtia sigortası diğer adıyla nakliye sigortası, taşınan malların başına gelebilecek risklere karşı alınan önlemdir. Emtia sigortalarından kayıp, hasar, zarar görme gibi durumlarda faydalanır. Üç çeşit emtia sigortası bulunur, bunlar şu şekildedir.

• Tam Ziya Teminatı
• Geniş Teminat
• Dar Teminat

Emtia sigortasının, taşınan malların doğru beyan edilmesi, oluşabilecek risklerin hesaplanması gibi işlevleri bulunur. Taşınan malın yanı sıra taşımayı üstlenen firmaları da güvence altına alır. Emtia sigortası, gıda, tehlikeli madde, değerli maden gibi taşımacılık yaptıracak yatırımcılar için oldukça önemlidir. Yatırımcılar temin ettikleri ürünlerden sorumludur. Onları korumak sigortalının yükümlülüğü altındadır.

Emtia sigortasının avantajları şunlardır.

• Sevkiyat kapasitesine bağlı olarak sigortada indirim sağlar.
• Sigortalının haklarını korur.
• Tehlike anında boşaltılan ürünlerin zararını karşılar.
• Denize atılan malın hasarı karşılanır.
• Kara taşıtının başına gelebilecek riskler ödenir.
• Deniz veya kara taşıtının birbirine çarpması sonucunda oluşan maliyet karşılanır.

Emtia sigortası, tehlikeli mal taşıyan sektörler için zorunludur. Tehlikeli atık taşımak hem doğaya hem de insan sağlığına zarar verir. Kara taşıtları oldukça risk taşır ve bu şirketlerin de güvence altına alınabilmeleri için sigorta yaptırmaları gerekir.

Deniz taşımacılığı esnasında yaşanabilecek istisnai durumlar, ürünün geç ulaşmasına neden olur. Özellikle uluslararası nakliyat firmaları mutlaka emtia sigortası yaptırmalıdır.

Emtia sigortasının aşağıdaki şekilde üç adet teminatı bulunur.

• Tam Ziya Teminatı
• Geniş Teminat
• Dar Teminat

Emtia sigortasının birtakım sınırlamaları bulunur. Bu sınırlamalar şöyle sıralanır.

• Kasten sebep olunan hasarlar
• Yasadışı ürünlerin taşınımı
• Malların hazırlanma sürecinden kaynaklanabilecek hasarlar, kayıplar
• Malın kusurundan kaynaklı oluşan zararlar
• Olağan hacim veya yükten daha fazla taşınması

Emtia sigortası hesaplanırken malın cinsi, niteliği, hazırlanma şekli sigortanın fiyatını etkileyen faktörler arasındadır. Sigortanın kapsamı da fiyatta belirleyici unsurdur. Taşımayı yapacak araca ait bilgi ve kayıtlar da fiyat hesaplamasına dahil edilir. Sabit bir formül olmamakla birlikte hesaplama için genel olarak kullanılan formül şudur.

Emtia Sigortası = (Hasar miktarı) x (sigorta bedeli / sigorta değeri)