Menkul Sermaye İradı Nedir?

Menkul sermaye iradı, Gelir Vergisi Kanunu'na (GVK) göre vergilendirilir. Menkul sermaye iradı, hisse senedi, tahvil, bono, repo, varant, opsiyon ve türev gibi sermaye piyasası araçlarının alım-satımından veya elden çıkarılmasından elde edilen kazançları ifade eder. Dar mükellef olanlar, elde ettikleri menkul sermaye iradını stopaj yoluyla vergilendirir. Stopaj oranları, Gelir Vergisi Kanunu'na göre belirlenir ve yıl bazında değişebilir. 2023 yılı itibarıyla dar mükellefler için hisse senetleri ve tahvillerden elde edilen menkul sermaye iradı stopaj oranı %0'dır.

Menkul sermaye iradı vergilendirmesi genellikle aşağıdaki şekilde yapılır.

• Hisse Senedi ve Diğer Sermaye Piyasası Araçlarından Elde Edilen Kazançlar: Hisse senedi ve diğer sermaye piyasası araçlarından elde edilen kazançlar, GVK'nin 80. maddesi uyarınca stopaj suretiyle vergilendirilir. Hisse senedi ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılması sonucu elde edilen kazançlar, stopaj oranına tabi tutulur. Stopaj oranları, kazancın niteliğine ve süresine göre farklılık gösterebilir.
• Repo, Tahvil, Bono ve Diğer Borçlanma Araçlarından Elde Edilen Kazançlar: Repo, tahvil, bono ve diğer borçlanma araçlarından elde edilen kazançlar da GVK'nin 80. maddesi uyarınca stopaj suretiyle vergilendirilir. Stopaj oranları, kazancın niteliğine ve süresine göre değişebilir.

Mükellef olanlar, menkul sermaye iradını beyanname yoluyla Gelir Vergisi Kanunu'na tabi olarak vergilendirir. Beyan edilen menkul sermaye iradı, diğer gelirlerle birleştirilerek toplam gelir üzerinden vergilendirilir. Gelir Vergisi Kanunu'nda belirtilen oranlara göre gelir vergisi hesaplanır. Vergi kapsamına alınan menkul sermaye iratları şunlardır.

• Hisse senetleri
• Tahviller ve bonolar
• Repo
• Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri

Türkiye'de menkul sermaye iradı vergilendirme konusu Gelir Vergisi Kanunu'na (GVK) göre düzenlenmiştir. Vergilendirme gereken menkul sermaye iradı türleri aşağıda sıralanmıştır.

• Hisse senetleri: Bir şirketin hisselerini temsil eden ve şirketin ortaklarına ait olan değerli kağıtlardır. Hisse senetleri, şirketin karından pay alma hakkı ve şirket yönetimine katılma hakkı gibi haklar sağlar.
• Tahviller: Şirketlerin veya devletlerin borçlanma ihtiyaçlarını karşılamak için ihraç ettikleri ve belirli bir faiz oranı ile belirli bir süre sonunda geri ödenen değerli kağıtlardır.
• Bonolar: Devlet veya şirketlerin kısa vadeli borçlanma ihtiyaçlarını karşılamak için ihraç ettikleri ve faiz getirisi bulunan değerli kağıtlardır.
• Repo: Repo işlemi, bir menkul kıymetin mülkiyetini geçici olarak devretme ve belirli bir süre sonra geri alma sürecini içerir. Menkul kıymet, genellikle belirli bir faiz oranı ile geri alınır.
• Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri: Vadeli işlem sözleşmeleri, belirli bir tarihte, belirli bir fiyattan, belirli bir miktar veya değerdeki bir malın veya finansal aracın alım veya satımını öngören sözleşmelerdir. Opsiyon sözleşmeleri ise belirli bir vade ve fiyat üzerinden, bir varlığın alım veya satım hakkını veren sözleşmelerdir.

Gelir Vergisi Kanunu'na göre, vergi kesintisine tabi olmayan menkul sermaye iratları şunlardır.

• Hisse senedi satış kazançları: Hisse senetlerinin elden çıkarılması sonucu elde edilen kazançlar, stopaj kesintisine tabi olmayabilir. Ancak elde edilen kazancın beyan dönemi için beyan edilip gelir vergisine tabi tutulması gerekir.
• Tahvil ve bono alım-satım kazançları: Tahvil ve bono alım-satımı sonucu elde edilen kazançlar, stopaj kesintisine tabi olmayabilir. Ancak elde edilen kazancın beyan dönemi için beyan edilip gelir vergisine tabi tutulması gerekir.
• Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri kazançları: Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri sonucu elde edilen kazançlar, stopaj kesintisine tabi olmayabilir. Ancak elde edilen kazancın beyan dönemi için beyan edilip gelir vergisine tabi tutulması gerekir.
• Repo kazançları: Repo işlemlerinden elde edilen kazançlar, stopaj kesintisine tabi olmayabilir. Ancak elde edilen kazancın beyan dönemi için beyan edilip gelir vergisine tabi tutulması gerekir.
• Gayrimenkul sermaye iratları: Gayrimenkul sermaye iratları, belli koşullar altında stopaj kesintisine tabi olmayabilir. Örneğin, gayrimenkulün 5 yıl süreyle elde tutulması ve belirli değer artışı oranlarını aşmaması durumunda stopaj kesintisi yapılmayabilir. Ancak elde edilen kazancın beyan dönemi için beyan edilip gelir vergisine tabi tutulması gerekir.

Gerçek kişiler, menkul sermaye iradı elde ettikleri durumlarda beyanname verme yükümlülüğüne sahiptir. 2023 yılı itibarıyla gerçek kişilerin menkul sermaye iradı beyan sınırları aşağıdaki gibidir.

• Hisse senedi, tahvil, bono ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından elde edilen kazançlar için beyan sınırının yıllık brüt kazancın 30.000TL'yi aşması durumunda söz konusu kazançların tamamı beyan edilmelidir.
• Repo işlemlerinden elde edilen kazançlar için beyan sınırı yıllık brüt kazancın 30.000TL'yi aşması durumunda söz konusu kazançların tamamı beyan edilmelidir.

Tüzel kişiler, menkul sermaye iradı elde ettikleri durumlarda değişen oranlarda tevkifat yapmak zorundadır. Tüzel kişilerin menkul sermaye iradı beyan sınırları yoktur. Tüzel kişiler, menkul sermaye iradı elde ettikleri her durumu beyan etmek ve ilgili oranda tevkifat yapmak zorundadır. Dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıdaki gibidir.

• Menkul sermaye iradı elde edildiğinde beyan sınırını aşılıyorsa, gerçek kişilerin veya tüzel kişilerin söz konusu iradı beyan etmeleri gerekir.
• Menkul sermaye iradı elde edildiğinde tevkifat yapılması gerekiyorsa, tüzel kişilerin ilgili oranda tevkifat yapmaları gerekir.
• Menkul sermaye iradı beyan edildiğinde, doğru ve eksiksiz bir şekilde beyan edilmesi gerekir. Yanlış veya eksik beyanda bulunmak, vergi cezasına neden olabilir.
• Menkul sermaye iradı elde eden gerçek kişilerin, beyanname verme yükümlülüklerini yerine getirmeleri gerekir. Beyanname verme sürelerini takip etmek ve gerekli beyannameleri zamanında vermekte dikkatli olunmalıdır.
• Vergi mevzuatı sürekli olarak değişebildiğinden, güncel mevzuata uygun hareket etmek ve vergi danışmanından profesyonel destek almak önemlidir.

Menkul sermaye iradı beyan edilirken, gelirin üzerinden yapılacak indirimler mevzuatta belirtilen bazı giderlerle sınırlıdır. Beyan edilen menkul sermaye iradından aşağıdaki başlıklarda indirimler yapılabilir.

• Şahıs Sigorta Primleri
• Eğitim ve Sağlık Harcamaları
• Okul, Yurt ve Sağlık Tesisleri İçin Yapılan Bağış ve Yardımlar
• Diğer Bazı Bağış ve Yardımlar

Şahıs Sigorta Primleri

Beyan edilen gelirin %15’ini ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla, gelir sahibinin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat sigortalarına ödenen primlerin %50’si ile ölüm, kaza, hastalık, sağlık, engellilik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primleri beyan edilen gelirden indirilebilir.

Eğitim ve Sağlık Harcamaları

Beyan edilen gelirin %10’unu aşmaması, Türkiye’de yapılması ve gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle belgelenmesi koşuluyla, mükellefin kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olarak yapılan eğitim ve sağlık harcamaları beyan edilen gelirden indirilebilir.

Okul, Yurt ve Sağlık Tesisleri İçin Yapılan Bağış ve Yardımlar

Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere bağışlanan okul, sağlık tesisi ve yüz yatak kapasiteli çocuk yuvası, öğrenci yurdu gibi kurumlar dolayısıyla yapılan harcamalar; bu tesislerin inşası için yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdi ve ayni bağış ve yardımların tamamı beyan edilen gelirden indirilebilir.  

Diğer Bazı Bağış ve Yardımlar 

Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler, köyler ile kamu yararına çalışan dernekler ve vergi muafiyeti tanınan vakıflara yıllık toplamı beyan edilen gelirin %5’ini aşmamak üzere, makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımlar veri muafiyetine ve indirimine konu olabilir. Vergi indirimi ve muafiyetine konu olabilecek diğer bağış ve yardımlar şunlardır.

• Vakıf, dernek ve derneklerin yurt içinde faaliyet gösteren bağlı kuruluşlarına yapılan bağışlar: Beyan edilen gelirden, yıllık brüt ücretin %5'i tutarında yapılan bağışlar indirim konusu yapılabilir.
• Üniversiteler ve yüksekokullara yapılan bağışlar: Beyan edilen gelirden, yıllık brüt ücretin %5'i tutarında yapılan bağışlar indirim konusu yapılabilir.
• Engellilere yönelik yapılan bağışlar: Beyan edilen gelirden, yıllık brüt ücretin %10'u tutarında yapılan engellilere yönelik bağışlar indirim konusu yapılabilir.
• Doğal afetlere yönelik yapılan bağışlar: Beyan edilen gelirden, yıllık brüt ücretin %5'i tutarında yapılan doğal afetlere yönelik bağışlar indirim konusu yapılabilir.
• Kalkınma ajanslarına yapılan bağışlar: Beyan edilen gelirden, yıllık brüt ücretin %5'i tutarında yapılan kalkınma ajanslarına yapılan bağışlar indirim konusu yapılabilir.
• Köy ve mahalle muhtarlıklarına yapılan bağışlar: Beyan edilen gelirden, yıllık brüt ücretin %5'i tutarında yapılan köy ve mahalle muhtarlıklarına yapılan bağışlar indirim konusu yapılabilir.

Bağış sebebiyle vergi indirimi ya da muafiyeti alabilmek için bağışların belgelendirilmiş ve belirli kuruluşlara yapılmış olması gerekir.