Merkez Bankası Faizi Nedir?

Merkez Bankası faizi ile ilgili kararlar Merkez Bankası Para Politikası Kurulu (PPK) tarafından alınır. Para politikası kurulu 6 üyeden oluşur. Para Politikası Kuruluna genellikle Merkez Bankası Başkanı başkanlık eder. Para Politikası Kurulu, yalnızca faiz kararını almakla sınırlı bir kurul değildir. Para Politikası Kurulunun görev ve yetkileri aşağıdaki gibidir.

• Fiyat istikrarını sağlamak
• Para politikası ilkelerini belirlemek
• Hedeflerini belirlemek
• Para politikasıyla ilişkin hedef ve uygulamalar hakkında kamuoyunu bilgilendirmek
• Türk Lirasının değerinin korunması için her türlü tedbiri almak

Kaynakların etkili dağıtılmasında ve tasarrufun ulusal gelirden alacağı payın belirlenmesinde faiz oranları kullanılır. Üretim anlamında, üretilecek malların seçilecek teknolojiye etkileri ve malların nasıl üretileceği faiz oranlarıyla belirlenir. Faiz oranları sermayenin israf edilmesini önler ve verimli kullanılmasını sağlar. Merkez Bankası faiz oranlarını etkileyen faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• Enflasyon oranı: Enflasyon vergisi etkisi reel faiz oranlarını arttırırken, kredi arzı etkisi reel faiz oranını düşürür. Bu iki etkinin toplamı sonucu verir. Yani enflasyon vergisi etkisi, kredi arzı etkisinden büyük ise reel faiz oranı artar. Tam tersi durumda reel faiz oranı düşer.
• Döviz kuru: Döviz kuru ithalat ve ihracatı etkiler. İhracatın artması ulusal gelirin artmasına sebep olur bu da faiz oranları artırır. Döviz kurlarındaki azalışlar ulusal geliri azaltarak faiz oranlarını düşürür.
• Uluslararası faiz oranları: Ulusal faiz oranları, uluslararası faiz oranlarındaki değişime göre artış ya da azalış gösterir.
• Para arzı: Para arzı artışından sonra likidite etkisi ortaya çıkar. Gelir ve fiyatların genel düzeyini etkilemesi faiz oranlarının artışıyla zaman içinde olur.
• Kamu iç borçlanması: Tasarrufların yatırımlardan küçük olduğu durumlarda yeni borç bulmanın tek yolu faizi arttırmaktır. Kamu açıkları ve borçlanmada meydana gelen artışa bağlı faiz oranlarının artması beklenir.
• Ekonomik güven: Güven faktörü ekonomik gelişmenin temelini oluşturarak istikrarı sağlar ve belirsizlikleri azaltır. Belirsizlik azaldıkça, yatırımlar ve kredi alım miktarı arttıkça faiz oranları düşer. Tam tersi durumda faiz oranlarının yükselmesi beklenir.

Merkez Bankası faiz oranları Türk lirasına olan talebi doğrudan etkilerken, doğrudan veya dolaylı yoldan pek çok ekonomik aracı da etkiler. Kredi taleplerinin artması veya azalması, likiditenin artması veya azalması, döviz kurunun düşmesi veya çıkması gibi durumlar Merkez Bankası faiz oranlarından etkilenir. Merkez bankası faiz oranları, ulusal borsayı da etkileyebilir. Düşük faiz oranları borçlular için daha çok borçlanma anlamına gelirken, yatırımlar için olumludur. Düşük faizde enflasyon yüksek olursa harcamalar artacağı için enflasyon oranı da yükselir.

Merkez Bankası faiz oranı, Merkez Bankası Para Politikası Kurulu (PPK) tarafından belirlenir. Para Politikası Kurulu, yaptığı değerlendirme sonucunda faiz oranlarını Türk Lirasının lehine olacak şekilde düzenler. Bu düzenleme, o anki pek çok ekonomik veya politik faktöre bağlı olabilir. Normal şartlar altında faiz oranlarının belirlenmesinde para arzı ve talebi göz önünde bulundurulur. Türk lirasında meydana gelen anormal bir fiyat artışının önüne geçmek amacıyla genellikle Merkez Bankası tarafından faiz artırımına gidilir. Genel ekonomik durumun iyi olduğu ve Türk lirasına talebin fazla olduğu dönemlerde ise yatırımı artırmak amacıyla faiz indirimine gidilebilir.

Merkez Bankası tarafından faiz oranı artırıldığı takdirde Türk lirası diğer para birimleri karşısında değer kazanır. Buna karşılık olarak tasarruf artar ve tüketim azalır. Faiz oranının artırılması enflasyonu düşürür. Ancak yatırım maliyetlerini artırır.

Merkez Bankası tarafından faiz oranı düşürüldüğü takdirde Türk Lirası diğer para birimleri karşısında değer kaybeder. Buna karşılık olarak kredi faizleri indiği için kredilere olan talep artar. Bu durum aynı zamanda yatırımları da artırır. Yatırım maliyetleri düşer, daha çok harcama yapılır ve istihdam artar.

Merkez Bankası faiz kararları, Para Politikası Kurulunun her ay yapılan toplantısından sonra açıklanır. Para Politikası Kurulu her ay düzenli olarak toplanır. Ancak toplanma günü sabit değildir. Acil veya olağan dışı durumlarda Para Politikası Kurulu olağanüstü toplanabilir. Merkez Bankası faiz kararları, her PPK toplantısından sonra açıklanır. Olağan olarak her ay Merkez Bankası faiz kararı açıklanması beklenir.

Merkez Bankası faiz oranları ile enflasyon arasında negatif (ters) yönlü bir ilişki vardır. Yani Merkez Bankası faiz oranları arttıkça enflasyon azalır. Merkez Bankası faiz oranları düştükçe enflasyon artar.