Türkiye Doğal Gaz Rezervleri

Türkiye’nin kanıtlanmış doğal gaz rezervi 4.2 milyar metreküptür. Üretilebilir doğal gaz rezervi, kanıtlanmış doğal gaz rezervi demektir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun raporuna göre, Türkiye’de tüketilen doğal gaz enerjisinin % 99.09’u ithal edilmiştir.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun (EPDK), 2020 yılı doğal gaz sektör raporuna göre Türkiye’de doğal gaz üretimi yapılan iller Adıyaman, Çanakkale, Düzce, Edirne, İstanbul, Kırklareli ve Tekirdağ’dır. Türkiye’de tüketilen doğal gazın yalnızca % 0,91’i Türkiye’de üretilir, % 99,09’u ise ithal doğal gazdır. 2020’de Türkiye’de kullanılan doğal gazın ithal edildiği ülkelerin başında Rusya, İran ve Azerbaycan geliyor. Türkiye, Cezayir ve Nijerya gibi ülkelerden de doğal gaz ithal ediyor.

Üretim Yapan Toptan Satış Lisansı Sahibi Şirketlerce Satışa Sunulan Doğal Gazın Üretimin Yapıldığı İllere Göre Dağılımı aşağıdaki şekildedir:

• İstanbul (163,811)
• Tekirdağ (163,876)
• Kırklareli (94,441)
• Çanakkale (9,830)
• Düzce (7,410)
• Edirne (1,654)
• Adıyaman (0,244)

Yukarıdaki veriler milyon metreküp olarak verilmektedir. Ayrıca İstanbul, Tekirdağ, Kırklareli, Çanakkale, Düzce, Edirne ve Adıyaman olmak üzere satışa sunulan doğal gazın toplamı 441,266 milyon metreküptür.

Türkiye’de doğal gaz çıkan bölgelerden en fazla rezerve sahip bölge bilinmemekle birlikte üretim yapılan illere bakıldığında 163,876 metreküp üretimle Tekirdağ birinci sırada yer alıyor. Sırasıyla 2020 yılında Türkiye’de doğal gaz çıkan bölgeler şunlardır:

• İstanbul
• Tekirdağ
• Kırklareli
• Çanakkale
• Düzce
• Edirne
• Adıyaman

Türkiye’de çıkarılan doğal gaz, eğer rezerv üzerinde tesis bulunuyorsa gerekli işlemlerden geçtiğinde kullanılmaya hazır hale gelir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Karadeniz’de bulunan doğal gaz rezervinin 2023’te kullanılmaya başlanacağını duyurmakla birlikte tesis inşası sonrası kullanıma hazırlanmaya başlaması muhtemeldir.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun (EPDK) 2020 yılı raporuna göre Türkiye’nin yıllık doğal gaz tüketim miktarı 48.261 Sm3’tür. Türkiye’nin 2019 yılındaki doğal gaz tüketimi 45.286 m3 idi ve 2020 yılındaki doğal gaz tüketimi bir önceki yıla göre %6,57 oranında artarak 48.261 Sm3 oldu.

Türkiye’de 1 metreküp doğal gaz fiyatı 1,79 TL’dir. Bu fiyatlandırma konut müşterileri için vergiler dahil belirlenen bedeldir. KDV ve ÖTV hariç doğal gazın metreküp birim fiyatı ise 1,488094 TL’dir. (2021 yılı)

Doğal gaz faturasında kullanılan gazın haricinde ödenmesi gereken farklı gider kalemleri de bulunur. Doğal gaz faturalarında bulunan bedeller şunlardır:

• Toplam Tüketim Bedeli
• KDV (%18)

Doğal gaz birim fiyatı; alış fiyatı, sistem kullanım bedeli ve vergiler olmak üzere üç bileşenden meydana gelir. Bir doğal gaz faturasının %18’i Katma Değer Vergisidir.

Türkiye’de doğal gaz Amur Doğal Gaz İşleme Tesisi tarafından işlenmektedir. İthal doğal gaz Türkiye’ye boru hatlarıyla, sıvılaştırılmış olarak (LNG) ve spor ithalat olmak üzere 3 farklı şekilde gelmektedir. Türkiye, 3 ülkeden (Rusya, İran ve Azerbaycan) gaz alım anlaşmaları kapsamında boru hatlarıyla doğal gaz ithalatı gerçekleştirmektedir.

EPDK 2020 yılı doğal gaz sektör raporunda sıvılaştırılmış olarak gelen LNG türü gazın işlenmesi ile ilgili aşağıdaki bilgi verilmektedir:

"Cezayir ve Nijerya’dan uzun dönemli sözleşmelerle alınan LNG ile spot piyasadan alınan LNG’nin depolanması, gazlaştırılması ve iletim hattına gönderilmesi üzerine kurulan ve faaliyette olan dört adet LNG terminali bulunmaktadır. Bunlardan biri 1994 yılında işletmeye alınan BOTAŞ mülkiyet ve işletmesindeki Marmara Ereğlisi LNG Terminali, bir diğeri Ege Gaz A.Ş. tarafından 2001 yılında Aliağa’da kurulan ve 2006 yılında kullanılmaya başlanan Ege Gaz A.Ş. LNG Terminali ve bir diğeri 2016 yılında faaliyete geçen, Türkiye’nin ilk FSRU* terminali Etki Liman İşletmeleri Doğal Gaz İthalat ve Ticaret A.Ş.’ye ait Yüzen LNG Terminali (FSRU)’dir. Sonuncusu ise 2017 yılında lisans verilen Hatay Dörtyol LNG (FSRU) tesisidir."

Spot ithalat ile gelen gazın işlenmesi ile ilgili tesis bilgisi ise yine EPDK 2020 yılı doğal gaz sektör raporunda aşağıdaki şekilde belirtilmektedir:

"Spot boru gazı ithalat faaliyetinde bulunmak amacıyla 2020 gaz yılının, Eylül Ayı (A9) için Bosphorus Gaz Corporation A.Ş. ve Aralık Ayı (A12) için ise Engie Enerji Ticaret ve Pazarlama A.Ş. tarafından kapasite rezerve etme hakkı kazanılmış ve Malkoçlar Giriş Noktası üzerinden Ülkemize spot boru gazı ile ithalat gerçekleştirilmiştir."

Türkiye’de doğal gaz dönüşüm/çevrim sektörü, enerji sektörü, ulaşım sektörü, sanayi sektörü, hizmet sektörü ve diğer sektörler için kullanılmaktadır. Türkiye’de doğal gaz kullanımı sektörlere göre aşağıdaki şekilde dağılır:

Dönüşüm/Çevrim Sektörü:

• Elektrik Santralleri
• Otoprodüktör Elektrik Santralleri
• Isı ve Elektrik (CHP) Santralleri
• Otoprodüktör Isı ve Elektrik Santralleri
• Isı Santralleri
• Diğer Çevrim Sektörü Tüketicileri

Enerji Sektörü:

• Petrol Rafinerileri
• Yüksek Fırınlar
• Elektrik, CHP ve Isı Santrallerinde yakıt olarak tüketilen
• Diğer Enerji Sektörü Tüketicileri

Ulaşım Sektörü:

• Araç yakıtı
• Boru hattı taşımacılığı
• Diğer Ulaşım Sektörü Tüketicileri

Sanayi Sektörü:

• Ağaç ürünleri işleme
• Alkol ve alkol ürünleri
• Ametal mineraller (cam, seramik, çimento, vs
• Demir - Çelik
• Demir dışı metal üretimi ve işleme (krom, bakır, vs
• Gıda ve içecekler
• Gübre
• İnşaat (inşaat ürünleri, yol yapım, vs
• Kağıt, selüloz ve baskı
• Kimya (petrokimya dahil)
• Madencilik ve taş ocakçılığı
• Makine sanayi
• Tekstil, deri ve giyim sanayi
• Tütün ve tütün ürünleri
• Ulaşım araçları sanayi (otomotiv, uçak sanayi, vs
• OSB'ler
• Diğer Sanayi Sektörü Tüketicileri

Hizmet Sektörü:

• Ticarethane
• Resmi daire
• Diğer Hizmet Sektörü Tüketicileri

Diğer Sektörler:

• Konut
• Tarım/Ormancılık
• Hayvancılık (balıkçılık, kümes ve ahır hayvancılığı, vs
• Belirtilmemiş Diğer Sektör Tüketicileri

Kayıplar

Türkiye, Rusya ile 1986’da yıllık 6 milyar m3 (plato) miktarında ilk ithalat anlaşmasını yaptıktan sonra tüketim miktarının da artmasıyla sırasıyla Rusya (İlave Battı Hattı) ve İran ve Rusya (Mavi Akım Hattı)’dan; 12.03.2001 tarihinde imzalanan anlaşma ile 2007 yılından itibaren de Azerbaycan’dan doğal gaz ithal etmektedir.

Türkiye, tedarik çeşitliliğinin artırılması ve tedarik sürdürülebilirliğinin güvenliğini sağlamak amacıyla 1988 yılında BOTAŞ tarafından imzalanan ithalat anlaşması kapsamında 1994 yılından itibaren Cezayir’den, 1995 yılında imzalanan ithalat anlaşması kapsamında ise 1999 yılından itibaren Nijerya’dan LNG ithalatına başlamıştır.

Türkiye’nin doğal gaz ithalat dağılımı aşağıdaki şekildedir:

• Rusya %33,59
• Azerbaycan %24
• İran %11,06
• Cezayir %11,58
• Nijerya %2,82
• Diğer %16,95

Türkiye’nin ilk doğal gaz ithal ettiği ülke Sovyetler Birliği’dir. BOTAŞ, 1986 yılında Soyuzgazexport (SSCB) şirketi ile 25 yıllığına gaz alım anlaşması yapmıştır ve 1987 yılında fiili olarak ilk doğal gaz ithalatı gerçekleştirilmiştir. 1991 yılının sonunda Sovyetler Birliği resmen dağıldı, böylece dünya doğal gaz rezervi zengini ülke Rusya oldu.

Türkiye’ye doğal gaz sıvılaştırılmış olarak (LNG), sıkıştırılmış olarak (CNG) ve gaz formunda gelir.

EPDK’nin yayınladığı 2020 Yılı Doğal Gaz Sektör Raporu’na göre; “2020 yılında 15.078,35 milyon Sm³LNG (Uzun Dönemli ve Spot) ithalatı yapılmış olup, söz konusu miktar toplam ithalatın %31,33’dür. Toplam LNG ithalatının %54,03’lük bölümü Spot LNG ithalatı olup, geri kalan kısmı BOTAŞ tarafından Cezayir ve Nijerya’dan ithal edilen uzun dönem sözleşmeli ithalat miktarı oluşturmaktadır.”

Türkiye’ye boru hattı ilk kez 26 Ekim 1986 tarihinde döşenmeye başlanmıştır ve 23 Haziran 1987’deHamitabat'a ulaşmıştır. Hamitabat, Rusya-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattının ilk durağıdır. Hat, 1988’de ise Ankara’ya ulaşmıştır ve ilk kez Ankara’da doğal gaz kullanılmıştır.

Türkiye’de bulunan boru hatları isimlerine göre aşağıdaki bölgelerden geçer:

• Rusya-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı: Rusya/Türkiye
• Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı: Azerbaycan/Gürcistan/Türkiye
• Bakü-Tiflis-Erzurum Boru Hattı: Azerbaycan/Gürcistan/Türkiye
• İran-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı: İran/Türkiye
• Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı: Irak/Türkiye
• Trans Adriyatik Doğal Gaz Boru Hattı: Azerbaycan/Türkiye/Yunanistan/Arnavutluk/Adriyatik Denizi/İtalya

Ayrıca yukarıda verilen Türkiye doğal gaz boru hatları haritası ile ayrıntılı şehir-boru hattı bilgisine ulaşılabilir.

Türkiye’de bulunan doğal gaz şirketleri şunlardır:

• Tüpraş
• Aksa
• ATAŞ
• Aygaz
• Aytemiz
• Botaş
• Bpet
• Dapraş
• Opet
• Petrol Ofisi
• Powertrans
• Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
• Türkpetrol
• Kıbrıs Türk Petrolleri