Paratoner Nedir?

Yıldırım, olumsuz hava koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan, gökyüzü ile yeryüzü arasında gerçekleşen bir olgudur. Yıldırıma bağlı olarak ortaya çıkan maddi ve manevi kayıpları önlemek için kullanılan etkili mekanizmalardan biri ise paratoner sistemidir. Özellikle antenlerde, enerji iletim hatlarında ve yüksek yapılarda paratoner kullanılır.

Paratonerin Tarihçesi ve İcadı

Paratoner, 18. yüzyılın önemli bilim insanları arasında yer alan Benjamin Franklin tarafından geliştirildi. Franklin, yıldırımlarda bulunan elektrik yüklerini toplayarak binaları koruyabileceğini düşündü. 1706-1790 yılları arasında yaşan Franklin, elektriğin belirli ortamlarda eksik ya da fazla ölçülebilen bir sıvı olduğunu düşünüyordu. İki tarafın da artı veya eksi olduğu senaryoda cisimlerin birbirini ittiği, taraflardan birinin eksi diğerinin ise artı olduğu senaryoda ise cisimlerin birbirini çektiği düşüncesine sahipti.

Franklin, artı elektrik ve eksi elektrik olarak adlandırdığı kavramlardan yola çıkarak 1752 yılında, fırtınalı bir günde deney gerçekleştirdi. Fırtınalı havada uçurduğu uçurtma ile Leiden şişesine elektrik yüklemeyi başardı ve bu başarı, paratonerin temelini oluşturdu.

Paratoner Nerelerde Kullanılır?

Yıldırımsavar olarak da bilinen paratonerler, genellikle binaların gökyüzüne yakın olan noktalarına konur. Antenlerde, enerji iletim hatlarında ve diğer benzer yapılarda paratoner kullanılır. “Paratoner ne işe yarar, nerede kullanılır?” sorusunun cevabı ise aşağıdaki gibidir:

Radyo frekansları yayan cihazlar
Yanıcı ya da patlayıcı madde bulunan depolar
Telsiz haberleşmesinin gerçekleştiği emniyet birimi veya fabrika gibi binalar

Paratoner Kurulumunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Paratoner tesisatının sağlıklı bir şekilde çalışabilmesi için dikkat edilmesi gereken bazı unsurlar vardır. Paratoner kurulumu esnasında dikkat edilmesi gerekenler şunlardır:

Uygulama, binanın en üst noktasına veya en üst noktanın 1,5 metre daha yukarısına gelecek şekilde tasarlanmalıdır.
Tesisatta kullanılacak bakır iletkenler, %99,5 saflıkta elektrolit bakır olmalıdır.
Paratoner kurulacak tesisin topraklama direnci 5 ohm değerini geçmemelidir.
Çatılarda yer alan anten ve benzeri cihazlar, paratonere bağlanmalıdır.

Paratoner Çeşitleri ve Özellikleri

Paratonerin temel çalışma prensibi, yıldırım esnasında elektrik alanını etkisiz hale getirerek biriken enerjiyi topraklamaktır. Bu amaçla üretilen ve kullanılan paratoner çeşitleri şunlardır:

Franklin Tipi Paratoner (Geleneksel): Kulelerde, yüksek yapılarda kullanılan paratoner türüdür. Ucunda metal bulunan bir direkte oluşur ve bu uç, yıldırımı çeker ve çektiği enerjiyi topraklama sistemine yönlendirir.
Faraday Kafesi (Kafes Paratoneri): Genellikle bina çatılarına monte edilir ve binayı çevreleyen metal bir kafes içerir.
Kuyruklu Yıldırım Paratoneri: Enerji iletim hatlarında kullanılır. Yıldırım enerjisini toplayarak yere iletir.

Paratoner Kurulumunda Yasal Düzenlemeler ve Standartlar

Yıldırım sebebiyle meydana gelen yüksek elektrik gücüne karşı koruma sağlayan paratoner sistemlerinin kullanım zorunluluğu, Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği kapsamında ele alınır. Yönetmelik kapsamı, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca belirlenir. Yönetmeliğin 53. Maddesinin birinci bendine göre “İçinde patlayıcı madde bulunan yerlerle, sivri ve yüksek bina ve tesislere Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik Gereği, TSE Standartlarına uygun paratoner konması mecburidir.”

Paratoner Ne İşe Yarar ve Neden Kullanılır?

Paratoner, yıldırım düşmesi sebebiyle ortaya çıkan riskleri önleyen bir tür topraklama sistemidir. İstenmeyen elektrik yükünü kontrollü ve güvenli bir şekilde toprağa ulaştıran paratoner, gökdelenler başta olmak üzere birçok alanda kullanılır. Yıldırım düşmesi sebebiyle özellikle elektronik cihazlarda meydana gelmesi muhtemelen olan hasarlar, paratoner ile engellenir. Olumsuzluklar henüz yaşanmadan devreye giren topraklama sistemi, yangın, yapısal hasar, ölüm riski gibi olasılıkları ortadan kaldırır.

Kaynaklar:PLANLI ALANLAR İMAR YÖNETMELİĞİ