Andre-Marie Ampere Kimdir?

Akım şiddeti ölçü birimi olarak kullanılan Amper sözcüğü, Andre-Marie Ampere’den gelir.

Amper Yasası 1826 yılında Andre-Marie Ampere tarafından bulunmuştur. Amper Yasası, bir iletken üzerindeki elektrik akımının yarattığı manyetik alanı inceler.

Amper Yasası, kapalı bir eğri üzerinden integrali alınmış manyetik alan ile eğri üzerindeki elektrik akımı arasındaki ilişkiyi açıklar. Ampere Yasası, 1861 yılında James Clerk Maxwell tarafından kanıtlanmıştır.

Andre-Marie Ampere, “elektrodinamik molekül” adı ile bilinen anlamdaki elektronu ilk defa teorileştirmiş ancak kanıtlayamamıştır. Ampere’in vefatını takip eden yıllarda elektronun varlığı 1859 yılında Julius Plücker tarafından fark edilmiş, 1879 yılında William Crookes elektronu “radyant madde” olarak tanımlamıştır.

Andre-Marie Ampere, 1826 yılında yayımladığı “Elektrodinamik Oluşumların, Yalnız Deneylerden Türetilmiş Matematiksel Teorileri Üzerine” adlı kitabında elektromanyetik alan ve elektromanyetik hareketlilikler üzerine ilk tezleri ortaya atmıştır. Bu kitabında elektromanyetik bilimini “elektrodinamik” olarak tanımlamıştır.

Andre-Marie Ampere, elektromanyetizm kavramının kurucusudur. Ampere’in bu alanda çalışmalar yapan diğer önemli çağdaşları ise François Arago ve Hans Christian Ørsted’dir.

Andre-Marie Ampere’in elektrik bilimine katkıları şunlardır:

• Elektromanyetik Alanı Tanımlaması: Ampere, üzerinden elektrik akımı geçen bir iletkenin elektromanyetik alan yarattığını keşfetmiştir. Bu keşif, elektrik mıknatıslarının temelini oluşturur.
• Ampere Yasası: Manyetik alan ile elektrik akımı arasındaki ilişkiyi açıklayan Ampere Yasası, sonraki yıllarda Biot-Savart Yasası, Faraday Endüksiyon Yasası, elektromanyetik dalga denklemi gibi bilimsel buluşlara önayak olmuştur.

Andre-Marie Ampere elektromanyetik alanında, Ampere Yasası’nın da temelini oluşturan bir deney yaparak, kapalı bir eğri üzerindeki elektrik akımıyla, eğrinin oluşturduğu manyetik alan arasındaki ilişkiyi ispatlamıştır.

Ayrıca bu alanda yaptığı deneyde, elektronu “elektromanyetik molekül” adıyla ilk defa kavramlaştırmış ancak kanıtlayamamıştır.

Andre-Marie Ampere, yaptığı deneyler sonucunda keşfederek, Ampere Yasası ile kuramsallaştırdığı elektromanyetizma bilimine elektrodinamik adını vermiştir. Ampere, deneyleri ile elektik akımı ile elektromanyetik alan arasındaki ilişkiyi ispatlamıştır.

Hans Christian Ørsted 1777’de Danimarka’da doğan bir fizikçidir. Elektrik ile manyetizma arasındaki ilişkiyi fark eden ilk isimlerdendir. 1820 yılında manyetik bir iğnenin, bir elektrik akımına yaklaştırıldığında saptığını fark etmiştir. Bunun üzerine Andre-Marie Ampere, bu sapmanın sebeplerini araştırarak elektromanyetizmayı kurmuştur.

1745 yılında İtalya’da doğan fizikçi Alessandro Volta, pilin icadıyla bilinir. Volta, biri negatif biri pozitif yüklü iki metal arasına elektrolit koyarak elektrik akımını sağlamıştır. Buradan hareketle elektrik devrelerinde iki uç arasındaki potansiyel elektrik farkında Volt adı verilmiştir. Güç hesaplama denkleminde Volt ve Amper birimleri kullanılır. Buna göre Güç = Volt x Amper’dir.

1848 yılında Fransa’da doğan fizikçi François Arago, Andre-Marie Ampere’in yakın arkadaşıdır. Ampere, Ørsted’in elektromanyetik alanındaki keşfini Arago aracılığıyla öğrenmiştir.

Fransız Devrimi, Andre-Marie Ampere’in gençliğinde gerçekleşti. Fransız Devrimi sonucunda yönetimi devralan devrimciler Ampere’nin babasını yargıç olarak kamu görevine çağırdı. Bunun sonucunda Ampere’nin babası Lyon yakınlarında küçük bir kasabada görev yapmaya başladı. Ancak 1792’de Jakobenler devrimin kontrolünü eline geçirdiğinde, Ampere’nin babası Jean-Jacques Ampere Jakobenlere direndi ve 24 Kasım 1793’te giyotinle idam edildi. Babasının ölümü Andre-Marie Ampere’i derinden etkiledi.

Andre-Marie Ampere 1804 yılında Lyon Lisesi’nde matematik profesörü olarak görev yapmaya başladı. Öğrencilerinden Frédéric Ozanam’ı bir dönem aile evinde kendi yanına almıştır.

Andre-Marie Ampere’nin adının Türkçe telaffuzu “Andre Mari Amper” şeklindedir.

Andre-Marie Ampere, üzerinden elektrik akımı geçen bir iletkenin elektromanyetik alan oluşturduğunu keşfeden bilim insanıdır.

Andre-Marie Ampere yaşamı boyunca Fransa’nın Lyon, Paris, Bourg ve Marsilya şehirlerinde bulunmuştur.

Andre-Marie Ampere, 1775 yılında, Fransız Aydınlanması döneminde Lyon’da doğdu. Babası Jean-Jacques Ampere başarılı bir iş adamıydı. Annesinin adı Jeanne Antoinette Desutières-Sarcey Ampere’dir. Andre-Marie Ampere’in babası, Jean-Jacques Rousseau’nun büyük bir hayranıydı ve oğluna Rousseau’nun da tavsiye ettiği şekilde, evde eğitim verdi. Ampere’in çocukluğu babasının kütüphanesinde eğitim alarak geçti. Georges-Louis Leclerc’ın Comte de Buffon's Histoire Naturelle, Générale et Partulière, Denis Diderot ve Jean le Rond’un d'Alembert's Encyclopédie gibi eserleri, Ampere’nin eğitim öncüleri oldu.

Andre-Marie Ampere 1796’da tanıştığı Julie Carron ile 1799’da evlendi.

Andre-Marie Ampere’nin, Jean-Jacques Ampere adında, babasının adını taşıyan, 1800’de doğan bir oğlu vardır.

Andre-Marie Ampere, ilk eğitimini kendi evinde, babası öncülüğünde almıştır. Ardından Latince dersleri alarak Leonhard Euler ve Daniel Bernoulli’nin eserlerini okumuştur.

Andre-Marie Ampere aşağıdaki kitapları yazmıştır:

• Considérations sur la théorie mathématique du jeu (Oyunun Matematiksel Teorisine Dair Düşünceler
• Essai sur la philosophie des sciences (Bilim Felsefesi Üzerine Deneme)
• Exposé des nouvelles découvertes sur l'électricité et le magneétisme (Elektrik ve Manyetizma ile İlgili Yeni Keşiflerin Sunumu)
• Théorie des phénomènes électro-dynamiques, uniquement déduite de l'expérience (Elektrodinamik Oluşumların, Yalnız Deneylerden Türetilmiş Matematiksel Teorileri Üzerine)

Andre-Marie Ampere’nin en bilinen sözleri şunlardır:

• “Gelecekteki devlet bilimi “sibernetik” olarak adlandırılmalıdır.”
• “Babam hiçbir zaman benden bir şey için çalışmamı istemedi. Ama bende bilgi arzusu uyandırmayı biliyordu.”
• “Daha basit ilişkilerden bize bildirilen yargıları burada birleştirirken, daha karmaşık ilişkilere göre onlardan yargıların çıkarıldığı bir sentez vardır. Karmaşık gerçeklerden daha basit gerçekler çıkarıldığında analiz vardır.”

Andre-Marie Ampere’nin aldığı ödül ve taltifler şunlardır:

• 1825’te Belçika Kraliyet Güzel Sanatlar, Edebiyat ve Bilim Akademisi’nden şeref payesi almıştır.
• Ampere’nin adı 71 bilim insanı ile birlikte Eiffel Kulesi’ne işlenmiştir.

Andre-Marie Ampere 1827'de Britanya Kraliyet Cemiyeti'nin yabancı üyesi ve 1828'de İsveç Kraliyet Bilim Akademisi'nin yabancı üyesi seçildi. Ampere ayrıca Fransız Bilimler Akademisi üyesiydi.

Andre-Marie Ampere’in adı, Paris’teki Eiffel Kulesi’ndeki 72 Fransız Bilim İnsanı arasında yer almaktadır. Bunun dışında doğduğu kent olan Lyon’da ve yaşamının büyük bölümünü geçirdiği Paris’te çok sayıda heykeli vardır. Ampere’in adı, doğduğu kent olan Lyon’da bir meydana, bir caddeye ve bir metro istasyonuna verilmiştir.

Andre-Marie Ampere 1836 yılında, 61 yaşındayken zatürre sebebiyle Marsilya’da hayatını kaybetmiştir. Vefatının ardından Marsilya’ya defnedilmesine rağmen daha sonra cenazesi Paris’teki Montmantre Mezarlığı’na taşınmıştır.